Brabant Water werkt samen met inwoners en Stichting Voedselbosbouw Nederland aan een voedselbos in Roosendaal om drinkwater te beschermen. Over een paar jaar plukt de lokale gemeenschap daar letterlijk en figuurlijk de vruchten van. Naast een schone voorraad drinkwater, geeft het bos namelijk ook voedsel, zorgt ook voor verkoeling van de omgeving, opvang van regenwater, opslag van CO2 en stikstof, luchtzuivering en het vergroten van de biodiversiteit.
Het voedselbos: een klimaatbestendige vorm van landbouw
Rijen met mais, velden vol suikerbieten. We kennen het beeld van een monocultuur: een enkel gewas op grote stukken landbouwgrond. Deze vorm van landbouw vraagt veel van de bodem omdat ploegen en het gebruik van kunstmest en gewasbeschermingsmiddelen gangbaar is. De monocultuur is daardoor gevoelig voor plagen en extreem weer. De bodem is vaak uitgeput en door zware machines aangestampt, waardoor regenbuien niet makkelijk hun weg door de aarde vinden en bij een flinke bui de toplaag van de bodem wegspoelen. Een voedselbos is een polycultuur: verschillende (meerjarige) gewassen groeien naast of soms door elkaar. De boer oogst van bomen en struiken, klimplanten en kruiden. Er wordt niet geploegd of gespoten en kunstmest vind je er niet. Het is een vorm van landbouw die niet alleen goed is voor het verbouwen van onder andere groente, fruit en noten, maar ook voor het herstellen van de bodem en de biodiversiteit. Bovendien gaat het wateroverlast, hitte en droogte tegen. Een voedselbos is daarom een natuur-inclusieve én klimaatbestendige vorm van landbouw.
Een gezonde bodem essentieel voor klimaatadaptatie en voorraad drinkwater
Drinkwaterbedrijf Brabant Water stelt acht hectare grond beschikbaar voor Voedselbos Vierhoeven in Roosendaal om te onderzoeken of deze vorm van landbouw goed is voor het grond- en drinkwater. Omgevingsmanager Eric van de Lockant van Brabant Water legt uit dat een gezonde bodem essentieel is voor een voedselbos en voor ons drinkwater. “Voor Brabant Water is een gezonde bodem erg belangrijk omdat het een zelfreinigend vermogen heeft voor het grondwater, de bron van het Brabantse drinkwater.”De bodem filtert namelijk het regenwater voordat het naar het grondwater sijpelt en fungeert dus als een beschermlaag voor ons drinkwater.
“Daarnaast gebruiken boeren in een voedselbos geen gewasbeschermingsmiddelen of kunstmest, middelen die een risico vormen voor de kwaliteit van het grondwater.” Nog een voordeel: een voedselbos heeft nauwelijks beregening nodig in droge tijden. Daardoor blijft het grondwater op peil. “Een win-win situatie dus,” aldus Van de Lockant.
De bodem als basis
“De bodem is de basis,” zegt ook Annemieke Doomen, inwoner van Roosendaal een van de initiatiefnemers van Voedselbos Vierhoeven. De bodem van het voedselbos wordt opgebouwd met bladeren, takken, compost: al het natuurlijke materiaal dat de bodem en het bodemleven voedt. Uiteindelijk zal het gaan lijken op de grond in een bos, waar een jarenlang proces van vallend blad en twijgen de bodem als een verende, zachte ondergrond maakt. Er krioelt van alles, de aarde is zwart en vochtig. Zo’n bodem werkt als een spons dat veel water kan opnemen en vasthouden. Doomen vertelt dat haar voedselbos deel uitmaakt van een bodem-onderzoeksprogramma. “We nemen bodemmonsters, we meten hoe snel het water wegzakt, we tellen wormen en meten hoeveel plantenresten er op de bodem liggen (de strooisellaag). “Bij de eerste meting was deze strooisellaag nihil op vijf van de acht hectare van het voedselbos in wording.” De verwachting is dat met de komst van het voedselbos deze laag veel dikker zal worden.
Wat is een gezonde bodem?
Volgens Van de Lockant is een gezonde bodem een bodem vol leven. “In de bodem leven veel verschillende organismen, zoals schimmels, insecten en regenwormen. Al die organismen hebben invloed op de groei van planten en zorgen dat de structuur van de bodem verbetert.” Zo wordt de bodem luchtig, waardoor planten beter kunnen wortelen en regenwater goed wordt opgenomen. “De bodemorganismen breken bovendien plantenresten en andere organisch materiaal af tot voedingsstoffen voor de planten. Daarnaast helpen deze organismen om bodemziekten te voorkomen. Het bodemleven is indirect ook van invloed op andere dieren: veel weidevogels voeden zich met de beestjes in de bodem.” Van de Lockant benadrukt dat gewasbeschermingsmiddelen de bodem schaden: “de middelen doden ook de goede organismen, waardoor er een zwak bodemsysteem ontstaat.” Brabant Water wil met deze pilot onderzoeken of een voedselbos een rendabele vorm van landbouw is die tegelijkertijd zorg draagt voor een gezonde bodem en watersysteem.
Water opvangen
Lange tijd werd overtollig regenwater in Nederland door middel van sloten, vaarten en rivieren zo snel mogelijk naar zee afgevoerd. Inmiddels is duidelijk dat we het liefst elke druppel regenwater opvangen en infiltreren in de bodem om droogte tegen te gaan en de watervoorraad veilig te stellen. Van de Lockant: “Het is belangrijk dat het regenwater niet te snel wordt afgevoerd. Het moet de kans krijgen om te infiltreren naar de diepere grondlagen. Een voedselbos kan daarbij helpen omdat het weerbaarder is voor piekbuien door de sponzige bodem en er daardoor automatisch minder water wordt afgevoerd.” Het kernteam van Voedselbos Vierhoeven werkt samen met Waterschap Brabantse Delta aan een ontwerp voor wadi’s en vijvers in het voedselbos om maximaal gebruik te maken van regenval en het opvangen van piekafvoeren van de nabijgelegen turfvaart.
Rendabele vorm van landbouw
Volgens Van de Lockant is de pilot een succes als blijkt dat een voedselbos een rendabele vorm van landbouw is. Daarnaast verwacht hij dat de bewoners van Roosendaal betrokken zullen raken bij het voedselbos en daardoor zorg dragen voor de omgeving. Dat blijkt nu al uit het enthousiasme van het kernteam van bewoners dat het voedselbos beheert. Initiatiefnemer Doomen is erg blij met het partnerschap met Brabant Water: “We krijgen het volste vertrouwen om een voedselbos te maken op hun grond. Dat is een hele goede start. Brabant Water geeft ons de grond in erfpacht voor de maximale termijn.” Het kernteam heeft een coöperatie opgericht om het voedselbos te kunnen exploiteren. Hun belangrijkste doelen? Voedselproductie in evenwicht met veranderende klimaatomstandigheden om water en biodiversiteit te beschermen.
Dit artikel verscheen in juli 2021 op het Klimaatportaal van de provincie Noord-Brabant.
Lees ook mijn andere artikelen over voedselbossen, klimaatadaptatie en water.
